معرفی انواع فرش

اکثر مردم ایران در خانه و محل کار خود از فرش به عنوان کف پوش استفاده می‌کنند. شاید در سایر کشورها فرش و فرش بافی اهمیت چندانی نداشته باشد اما در ایران اینگونه نیست و فرش را به دلیل اینکه یکی از هنرهای اصیل ایرانی است که از زمان‌های دور به آن پرداخته می شود، وسیله‌ای ضروری می‌دانند. فرش و فرش بافی در ایران به گونه‌ای حائز اهمیت است که در تمام دنیا ایران و ایرانی‌ها را با هنر فرش بافی می‌شناسند. این کالای اساسی در ایران انواع مختلفی دارد که در این مقاله به آن می پردازیم.

به طور کلی فرش‌ها از نظر روش بافت به دو دسته کلی تقسیم می‌شوند که عبارتند از:

• فرش‌های دست بافت

این نوع از فرش‌ها توسط دست انسان و بدون استفاده از ماشین آلات صنعتی بافته می‌شود. این کار هنر خاص خود را می طلبد و افراد ماهر  فرش باف بر روی تار و پودی که بر روی یک دار قالی فلزی یا چوبی کشیده می شود، فرش را می‌بافند.

• فرش‌های ماشینی

این دسته از فرش‌ها توسط ماشین‌های بافندگی که مخصوص بافت اینگونه فرش ها طراحی شده‌اند، بافته می‌شوند. بافت این فرش‌ها شامل سه مرحله ریسندگی، بافندگی و تکمیل می باشد. در ادامه به توضیح کامل در مورد فرش های دست بافت و ماشینی و مزایا و معایب هر یک خواهیم پرداخت.

فرش دستبافت

فرش‌های دستباف در ایران در سه قالب اصلی ترنج، خشتی و افشان بافته می شوند. در بین انواع فرش های دستبافت، طرح ترنج بیشترین طرفداران را به خود جلب کرده است. فرش های با طرح ترنج در اکثر خانه‌های ایرانیان دیده می شود. این نوع از فرش های دستبافت دارای حاشیه‌ای پهن در اطراف و طرح بیضی یا دایره در وسط می باشند که باعث شده است تا این نوع از فرش ها مورد استقبال زیادی قرار بگیرد. در این طرح، از معماری بناهای قرن آخر دوره اشکانیان الهام گرفته شده است و نمادی از حیاط بناهای آن دوره تاریخی است. لچک‌های فرش باغچه‌های سبزی کاری خانه‌ها و بیضی وسط حوض حیاط است.

در طرح افشان، لچک و ترنج حذف شده است و با حفظ حاشیه کناری، در وسط فرش طرح گل و ساقه و برگ مشاهده می شود. در طرح خشتی، سطوح داخلی به مستطیل‌های مساوی تقسیم می شود و در داخل هر مستطیل نقشه‌ای بافته می شود. تکراری نبودن طرح داخل خشت‌ها نشانه مرغوبیت نقشه است. علاوه بر این فرش‌ها، طرح‌های دیگری نیز وجود دارد که در شهرهای مختلف ایران بافته می شوند و از آن جمله می توان گبه، فرش‌های ترکمن و … را نام برد.

فرش‌های دست بافت را بر اساس نوع الیاف استفاده شده در بافت آن‌ها نیز می‌توان دسته بندی کرد. جنس الیافی که در بافت فرش‌های دست بافت به کار می رود را در ادامه معرفی خواهیم کرد:

1- فرش‌های بافته شده از ابریشم

فرش‌های دست بافتی که با الیاف ابریشم بافته می شوند قیمت بسیار بالایی دارند اما کیفیت آن‌ها بسیار خوب است. یکی از تفاوت هایی که بین فرش ماشینی ابریشمی و فرش دست بافت ابریشمی وجود دارد، امکان استفاده از الیاف مصنوعی در بافت فرش‌های ماشینی است درحالیکه در بافت فرش‌های دست بافت فقط از الیاف ابریشم استفاده می‌شود. البته امکان استفاده از الیاف مصنوعی در فرش‌های دست بافت هم وجود دارد اما نسبت به فرش‌های ماشینی کم‌تر است.

2- فرش‌های بافته شده از پشم

فرش‌های بافته شده با پشم از نظر قیمت نسبت به فرش‌های ابریشمی ارزان‌تر هستند. اگرچه فرش های دستبافت پشمی ظرافت و و ریز بافی که در فرش‌های ابریشم به کار رفته است را ندارند اما از آن جا که قیمت کمتری دارند، نظرات زیادی را به سوی خود جلب نموده اند.

مزایا و معایب فرش دستبافت

یکی از بزرگترین مزایای فرش های دستبافت عدم استفاده از الیاف مصنوعی در تهیه و تولید آن است که باعث می شود تا آسیبی به سلامتی شما وارد نشود. همچنین پرز این نوع از فرش ها بسیار نرم و راحت است و مانند یک تشک نرم عمل می کند. از طرفی به دلیل اینکه فرش بافی هنری دیرینه در ایران است و تنوع رنگ و نقش زیادی که در فرش ها وجود دارد باعث می شود تا حسی  روح نواز و دلچسب در شما ایجاد شود.

زیبایی‌های قالی دستباف بر اثر پا خوردن، نور و شست و شو  بیشتر می شود و این نوع از فرش ها هرگز چشم نوازی خود را از دست نمی‌دهند؛ به خصوص اگر الیاف این قالی با استفاده از مواد طبیعی رنگرزی شده باشد.

قابل توجه است که به دلیل استفاده از الیاف پشم و ابریشم در بافت قالی دستباف هرگز شاهد تولید الکتریسیته ی ساکن در این نوع از فرش ها نخواهید بود. این موضوع تنها در این نوع از فرش‌ها مشاهده می شود. از سوی دیگر با خرید فرش های دستبافت به رونق هنر ایرانی کمک کرده اید و این هنر را زنده نگه خواهید داشت. همچنین قیمت این فرش‌ها با گذر زمان افزایش می یابد و در واقع خرید این نوع از فرش ها یک نوع سرمایه گذاری نیز محسوب می شود.

شما با خرید فرش های دست بافت علاوه بر هنر فرش بافی به صنایع نساجی، دامپروری و برخی دیگر از صنعت‌ها نیز کمک می کنید؛ زیرا همه این صنایع در فرآیند تهیه فرش دستبافت دخیل هستند. باید توجه داشت که اگرچه هزینه بیشتری را برای خرید فرش دستبافت می پردازید اما این مقدار در برابر هزینه‌ای که بابت تعویض فرش های ماشینی کهنه در طولانی مدت می پردازید، چیز زیادی نیست؛ همچنین فرش‌ها دست بافت جنس خوبی دارند، زیبایی خود را با گذشت زمان از دست نمی دهند  و قیمتشان هم به مرور زمان افزایش می یابد.

یکی دیگر از مزایای فرش دستباف این است که در صورت آسیب رسیدن به فرش می توانیم آن را ترمیم کرد و بخش‌های آسیب دیده را به رفوگر سپرد. روفوگری نیازمند مهارت و تجربه زیاد است و کسانیکه در این زمینه فعالیت دارند دارای سابقه طولانی در بخش‌های مختلف تولید فرش هستند. فرآیند رفو بر روی فرش ها به منظور رفع عیوب ناشی از بیدخوردگی، پارگی، پوسیدگی، ساییدگی و سوراخ شدن انجام می پذیرد.

از عیوب فرش های دست بافت اصل می توان به قیمت بالای این فرش ها اشاره کرد بگونه ای که افراد عادی توان خرید این نوع از فرش ها را ندارند. از سوی دیگر با توجه به دستبافت این فرش ها ممکن است اشتباهاتی در بافت وطرح آن بوجود آید و این اشتباهات را فقط یک کارشناس و یا فردی که در این زمینه خبره باشد تشخیص خواهد داد.

فرش های ماشینی

فرش‌های ماشینی نیز از نظر جنس الیاف به کار رفته و بافت به دسته‌های مختلفی تقسیم می‌شوند که در ادامه به آن می‌پردازیم:

1- فرش‌های ماشینی که با پلی استر بافته می‌شوند

پلی استر نوعی ماده پلیمری است که در بافت فرش بسیار مورد استفاده قرار می‌گیرد. این ماده در مقابل حرارت و رطوبت بسیار مقاوم می باشد و به دلیل همین ویژگی در بافت فرش‌های ماشینی بسیار مورد استفاده قرار می گیرد. فرش‌هایی که با پلی استر بافته می‌شوند دارای درخشندگی و زیبایی چشم گیری می باشند.  الیاف پلی استر،  ابریشم مصنوعی نیز نامیده می شود. فرش های بافته شده با الیاف پلی استر علاوه بر زیبایی خیره کننده دارای مزایای دیگری نیز می باشند. از جمله این مزایا قیمت پایین است که قبلا به آن اشاره شد. از دیگر مزایا رنگ پذیری خوب این الیاف‌ است که این موضوع سبب شده است تا این فرش ها از تنوع رنگ بالایی برخوردار باشند. البته الیاف پلی استر دارای معایبی نیز می باشند. یکی از معایب آن‌ عمر کوتاه در مقایسه با الیاف آکریلیک و پشم است. از دیگر معایب آن می توان به آسیب دیدن این الیاف در محل‌های پر رفت و آمد به علت لطافت زیاد اشاره نمود.

2- فرش‌هایی که با پلی پروپلین بافته می‌شوند

الیاف پلی پروپلین همچون پلی استر از مواد پلیمری ساخته می شوند و جزو دسته الیاف مصنوعی هستند. این الیاف، قیمت ارزانی دارند و برای افرادی که توان مالی زیادی برای خرید فرش ندارند گزینه مناسبی است. الیاف پلی پروپلین دارای خاصیت رنگ پذیری بالایی هستند و از آنجائیکه هزینه رنگرزی آن کمتر از سایر الیاف است، فرش های بافته شده با آن دارای قیمت ارزان تری نسبت به سایر فرش ها می باشد.

پلی پروپلین همچون پلی استر در مقابل جذب رطوبت مقاوم بالایی دارد و از این رو می توان از آن در مکان هایی که رطوبت بالایی دارند استفاده نمود. فرش های بافته شده با این الیاف اگر خیس  و یا شسته شوند در مدت زمان کوتاهی خشک می‌شوند. همچنین این فرش ها در برابر نور طبیعی و نور خورشید مقاومت بالایی دارند و کمتر دچار آسیب می شوند. لذا از این فرش‌ها می‌توان به عنوان کف پوش در مکان‌های باز استفاده کرد.

اما فرش‌های بافته شده با الیاف پلی پروپلین معایبی نیز دارند. از جمله این معایب می توان به کوتاه بودن عمر این فرش ها اشاره نمود. از این نوع فرش‌ها نباید در محل‌های پر رفت و آمد استفاده کرد زیرا در مدت زمان اندکی لطافت و نرمی خود را از دست می‌دهند و آسیب می‌بینند. میزان جذب آلودگی در این دسته از فرش‌ها زیاد است و در مدت زمان اندکی آلودگی را به خود جذب می کنند . آلودگی‌هایی با پایه روغنی  به سختی از این فرش ها پاک می‌شوند درحالیکه آلودگی‌های حلال در آب به آسانی از سطح این فرش‌ها پاک می شود.

3- فرش‌هایی که با الیاف آکریلیک بافته می‌شوند

فرش‌های بافته شده با الیاف آکریلیک شباهت بسیار زیادی به فرش‌های بافته شده با پشم دارند درحالیکه قیمت آن‌ها نسبت به فرش‌های بافته شده از پشم ارزان تر است. شباهت الیاف آکریلیک و پشم به قدری زیاد است که گاهی اوقات نمی توان تفاوت فرش های بافته شده از این دو الیاف را تشخیص داد. از جمله مزایای این فرش‌ها می توان به مقاومت آن در برابر فشار و قدرت پوشانندگی بالای آن اشاره کرد. البته این نوع فرش ها دارای معایب و نقطه ضعف‌هایی هستند که یک نمونه آن پرزدهی بالا می باشد. عیب دیگر این دسته از فرش‌ها مقاوم نبودن آن در برابر سرما و گرما است که این ویژگی آن را از فرش های پشمی متمایز می سازد.

تفاوت‌های الیاف پشم و آکریلیک

الیاف آکریلیک و پشم دارای شباهت‌های زیاد با هم هستند اما تفاوت‌های مثبت و منفی‌ای نیز نسبت به هم دارند. یکی از تفاوت‌های الیاف آکریلیک و پشم در رنگ‌پذیری آن‌ها است زیرا نخ آکریلیک نسبت به پشم قابلیت رنگ‌پذیری بهتری دارد و همچنین  فرش های بافته شده با آکریلیک زیباتر به نظر می‌رسد.

یکی دیگر از این تفاوت‌ها در مقاومت آن‌ها در برابر رطوبت است که باز هم فرش آکریلیک از مقاومت بالاتری نسبت به پشم برخوردار است.
فرش های پشمی عایق گرما و صدا هستند درحالیکه فرش های آکریلیک این خاصیت را ندارند. نخ پشم قابلیت بازیافت است و به محیط زیست آسیب نمی رساند اما الیاف آکریلیک این‌گونه نیست و تجزیه آن در طبیعت به زمان زیادی احتیاج دارد. همچنین نخ پشم در بعضی از افراد ایجاد حساسیت می کند و باید توجه داشت که این موضوع ربطی به تمیز و کثیف بودن پشم ندارد.

مزایا و معایب فرش ماشینی

فرش های ماشینی در ابتدای ورود به بازار تنوع زیادی نداشتند و تنوع آن در فرش ۵۰۰ شانه و سپس فرش ۷۰۰ شانه خلاصه می شد. به مرور زمان، به تنوع این فرش ها افزوده شد و طرفداران بیشتری پیدا کرد. تنوع در طرح‌ها و قیمت مناسب فرش های ماشینی باعث شد تا با گذشت زمان از فرش دستبافت پیشی بگیرد.

فرش ماشینی دارای شباهت زیادی در طرح و نقش به فرش دستباف هستند. طرح‌های سنتی و اصیل فرش دستباف با استفاده از فناوری مدرن دستگاه‌های ریسندگی بر روی فرش ماشینی پیاده شده و در قالب فرش ماشینی کلاسیک وارد بازار می شوند.

یکی دیگر از مزایای فرش ماشینی جنس نخ و الیاف به کار رفته در آن است. فرش ماشینی در بیشتر وارد با نخ آکریلیک و در برخی موارد تاپس بافته می شود. الیاف آکریلیک به خصوص نوع هیت ست شده آن از پرفروش ترین الیاف فرش ماشینی هستند که کیفیت بالایی دارند و استفاده از این الیاف منجر به افزایش کیفیت و طول عمر این فرش‌ها می شود. یکی از مهم ترین ویژگی‌های فرش ماشینی ، انعطاف پذیری بالای آن است و به همین علت استفاده از این فرش ها به شکل گسترده و زیادی افزایش پیدا کند. از دیگر مزیت‌های فرش ماشینی می‌توان مناسب بودن قیمت آن، امکان تعویض در هر زمانی و نیاز به مراقبت کمتر در نگهداری و شستشوی این فرش‌ها را نام برد.

فرش‌های دستباف از فواصل دور و نزدیک جلوه بسیار زیبایی دارند درحالیکه فرش‌های ماشینی تنها از فواصل دور جلوه دارند و از نزدیک خیلی مرغوب به نظر نمی‌رسند. رنگ‌های فرش دستباف به مرور زمان جلا می یابد درصورتیکه از جلوه فرش ماشینی کاسته می شود. فرش دستباف در فصل زمستان گرم و در فصل تابستان سرد هستند اما فرش های ماشینی به دلیل آنکه در بافت آن ها از مواد پلیمری استفاده شده است، این خاصیت را ندارند.

فرش دستباف در صورت رعایت موارد بهداشتی هیچ گونه مشکلی برای سلامت فرد ایجاد نمی‌کند اما فرش ماشینی دارای پرزهای پلاستیکی است که بر اثر ‌عبور و مرور افراد حالت مغناطیسی به خود گرفته و در هوا معلق می‌شود و در بعضی از موارد باعث بروز حساسیت‌های تنفسی می شود. فرش ماشینی به مرور زمان از ارزششان کاسته می شود ولی فرش دستباف به ارزششان افزوده می شود.